درس یک

تاریخ چیست و به چند دسته تقسیم می شود؟ و کدامیک مهمتر است؟

تاريخ را سه گونه مي‏توان تعريف كرد:

1. علم به وقايع و حوادث سپري شده و اوضاع و احوال گذشتگان. زندگينامه‏ ها، فتحنامه‏ ها، سيره ‏ها كه در ميان همة ملل تأليف شده و مي‏شود از اين مقوله است.
علم تاريخ در اين معني، اوّلاً جزئي، يعني علم به يك سلسله امور شخصي و فردي است نه علم به كلّيات و يك سلسله قواعد و ضوابط و روابط، ثانياً يك علم «نقلي» است نه عقلي، ثالثاً علم به «بودن‏»ها است نه علم بن «شدن‏»ها، رابعاً به گذشته تعلّق دارد نه به حاضر. ما اين نوع تاريخ را «تاريخ نقلي» اصطلاح مي‏كنيم.

2. علم به قواعد و سنن حاكم بر زندگي هاي گذشته كه از مطالعه و بررسي و تحليل حوادث و وقايع گذشته به دست مي‏آيد. مورّخ به معني دوم در پي كشف طبيعت حوادث تاريخي و روابط علّي و معلولي آنهاست تا به يك سلسله قواعد و ضوابط عمومي و قابل تعميم به همة موارد مشابه حال و گذشته دست يابد. ما تاريخ به اين معني را «تاريخ علمي» اصطلاح مي‏كنيم.
اين جهت، تاريخ را بسيار سودمند مي‏گرداند و آن را به صورت يكي از منابع «معرفت» (شناخت) انساني درمي‏آورد و او را بر آينده ‏اش مسلّط مي‏نمايد.
تاريخ علمي مانند تاريخ نقلي به گذشته تعلّق دارد نه به حال، و علم به «بودنها» است نه علم به «شدنها»؛ اما بر خلاف تاريخ نقلي، كلي است نه جزئي، و عقلي است نه نقلي محض.
تاريخ علمي در حقيقت بخشي از جامعه شناسي است؛ يعني جامعه شناسي جامعه ‏هاي گذشته است.

3. فلسفة تاريخ؛ يعني علم به تحوّلات و تطوّرات جامعه‏ ها از مرحله‏اي به مرحلة ديگر و قوانين حاكم بر اين تطوّرات و تحوّلات؛ به عبارت ديگر، علم به «شدن» جامعه ‏ها نه «بودن» آنها.
از اين سه نوع نوع دوم يعني(تاريخ علمي) از همه مهمتر است.